Μεγαλοπρεπής και εύχαρις Αντρέας Φραγκιάς: άνθρωπος, έργο και ιδέα, 6 χρόνια από τον θάνατό του

Του Ανδρεα Παναγοπουλου*


Ενα πρόσωπο: Ο Αντρέας Φραγκιάς, συγγραφέας και δημοσιογράφος. Εφυγε στο επέκεινα τέτοιες χρονιάρες μέρες, πριν από 6 χρόνια, αθόρυβα, όπως αθόρυβα έζησε. Εάν στην τέχνη ο Αντρέας στάθηκε ένας από τους τρεις, ίσως, μεγαλύτερους Ελληνες πεζογράφους του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα (μαζί με τον Δημήτρη Χατζή και τον Στρατή Τσίρκα), ως χαρακτήρας υπήρξε το άνθος του ανθρώπινου είδους. Ηρεμος και αποφασιστικός, βαθύς, ουσιώδης και εύχαρις (όχι χαρίεις). Διέθετε όλες, και τις 8, αρετές του ολοκληρωμένου ανθρώπου κατά τη διδασκαλία του Πλάτωνος: «μνήμων, ευμαθής, μεγαλοπρεπής, εύχαρις, φίλος τε και συγγενής αληθείας, δικαιοσύνης, ανδρείας, σωφροσύνης». (Πολιτεία, 487a, 4-5). Ούτε στιγμή χωρίς το τσιγάρο στο στόμα. Σε ρωτούσε, κοιτάζοντάς σε ασκαρδαμυκτί, τι κάνεις, και όχι μόνο ρωτούσε, αλλά πριν προχωρήσει, περίμενε και απάντηση. Μετά σε ρώταγε πώς πάει η δουλειά· δεν εννοούσε βέβαια την επαγγελματική, αλλά τη συγγραφική: του έλεγες, «όχι και τόσο καλά, έχω κολλήσει τρεις μήνες σ’ ένα κεφάλαιο του “Πλάτων και Κρήτη”». Σου έλεγε: «φέρ’ το να το συζητήσουμε, πρέπει να προχωρήσεις, έτσι για να ξεβουλώσουν τα σωληνάκια». Οταν εσύ προσπαθούσες να τον ρωτήσεις για τη δική του δουλειά (έγραφε τόσο αργά και προσεκτικά, ώστε έβγαζε ένα αριστούργημα την κάθε δεκαετία ’60, ’70, ’80, ’90). Σου έλεγε χαμηλόφωνα «εγώ; σαχλαμάρες» και ερχόταν πάλι στη δική σου «δουλειά».
Επονίτης στα 17 του, στην ενεργό παρανομία στην Κατοχή για «διακοπές στα νησιά» μετά το δεύτερο αντάρτικο. Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος («Η Μακρόνησος είναι ο Παρθενώνας της σύγχρονης Ελλάδας!» και «Στρατηγέ» –σε Αμερικανό κουραμπιέ με “κλάρες”– ιδού ο Στρατός σου!»), σε κάποια εκδήλωση για ένα από τα αριστουργήματα του Α.Φ. τον απομόνωσε και του ζήτησε συγγνώμη γιατί, αν και καθ’ ύλην υπουργός, τίποτε δεν γνώριζε για τα μαρτύρια στη Μακρόνησο (η ρομαντική του ψυχή πόνεσε ιδιαίτερα για το βούτηγμα κρατουμένων στη θάλασσα μέσα σ’ ένα σακί με γάτες!) Αυτόπτης μάρτυς μου είπε ότι ο Αντρέας δεν του απηύθυνε ούτε μια λέξη, μόνο τον κοίταξε καλοσυνάτα, σχεδόν με λύπηση, και απομακρύνθηκε χωρίς χειραψία.
Ο Αντρέας Φραγκιάς διέθετε στα ανθρώπινα και υπαρξιακά θέματα μια συγγραφική ματιά Κάφκα («Ο Πύργος», «Η Δίκη», και προπάντων το δισέλιδο διαμαντάκι «Ενώπιον του Νόμου»). Η δε αίσθηση δικαιοσύνης του ξεπερνούσε τη μαρξιστική ιδεολογία του: δούλευε στην «Καθημερινή» της Κυράς (Ελένης Βλάχου). Οταν ήρθε η χούντα και έκλεισε η «Καθημερινή» (όχι βέβαια και οι αβρυνόμενες ως «δημοκρατικές» εφημερίδες), όλοι οι άλλοι δημοσιογράφοι της κατέφυγαν στη δικαιοσύνη για αποζημίωση, ενώ ο Αντρέας με γυναίκα, μάνα και δύο κόρες όχι· φυτοζώησε, όπως μπορούσε, για 7 χρόνια, και κατά τη μεταπολίτευση η Κυρά τον κάλεσε πρώτο-πρώτο να εργαστεί. Ο λιποβαρής, σχεδόν άφωνος και ανίσκιωτος Αντρέας της λέει ότι θα του είναι πια πολύ δύσκολο να γράψει, έτσι όπως διευρύνθηκε το χάσμα μεταξύ συντήρησης και προόδου και αυτή (η μόνη με παντελόνια και μπαλάκια ανάμεσα στους οργανισμούς και συγκροτήματα της τότε δημοσιογραφίας) του ανέθεσε στοργικά και σοφά την επιμέλεια των επιστολών. Τη θέση αυτή διακόνησε ο Αντρέας, χωρίς να χρειάζεται να μιλάει ή να γράφει, με τόση δημοσιογραφική μαστοριά, ώστε η τότε «Καθημερινή» έφτασε και ξεπέρασε τη θρυλική στήλη Επιστολών των Times του Λονδίνου. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα γεννήθηκε και το Αντί, που άρχισε να φιλοξενεί εκτάκτως και κείμενα του Αντρέα Φραγκιά.
Επιπλέον, είχε μια έξοχη αίσθηση χιούμορ, κυρίως αυτοσαρκαστικού. Μου είπε κάποτε: «Στην Κατοχή πεινούσαμε. Κάποτε, όταν υπήρχε συσσίτιο στην Καισαριανή, συγκρίναμε τις θερμίδες μιας μερίδας φασολάδας με μπομπότα με τις θερμίδες κατανάλωσης στην πεζοπορία Κολωνός – Καισαριανή και δεν υπήρχε κέρδος. Τότε κείνες τις μέρες μέναμε νηστικοί». Και άλλο ένα: «Εγώ, όταν τα πράγματα πάνε να σφίξουν, από μια προαίσθηση επερχόμενης ανωμαλίας, αρχίζω να ζωγραφίζω· τι ζωγραφίζω δηλαδή: σαχλαμάρες» (μια τέτοια θαυμάσια σαχλαμάρα έχω και εγώ, που μου χάρισε: «πάρε όποια θες, έχω πολλές στην αποθήκη· να, τούτη δω, που έχει κάτι να κάνει με την κυρά Αλεξάνδρα» – τη μάνα του, εξ ης και το όνομα της πρωτότοκης κόρης του. Την έχω ακόμη ως πολύτιμο κειμήλιο). Μου λέει: «Η κυρα-Αλεξάνδρα είναι ο μεγαλύτερος τεχνοκριτικός της δικής μου ζωγραφικής. Μαθημένη από την παρανομία, όταν ήρθε η 21η Απριλίου, πήγε στην αποθήκη και, περιμένοντας την επίσκεψη της αστυνομίας, καθώς έψαχνε για μένα (όπως και έγινε), είχε βάλει το τελευταίο έργο μου στο πλυσταριό, κάτω από τη σκάφη, για στήριγμα και προφύλαξη. Τόσο σωστά κρίνει το ζωγραφικό μου έργο. Την παραδέχομαι».
Ενα έργο: «Το Πλήθος», τόμος Α΄, Αθήνα 1985, σελ. 411, τόμος Β΄, 1986, σελ. 398, εκδόσεις «Κέδρος». [Βλ. Ανδρέας Παναγόπουλος, Κριτικά και Συγκριτικά (Δοκίμια Λογοτεχνικής Κριτικής και Συγκριτικής Φιλολογίας), Αθήνα 20043, εκδόσεις «Τυπωθήτω, Γ. Δαρδανός», σελ. 203-205].
Μια ιδέα: «Ευξύνετος οξυδερκείη» Δημόκριτος (απόσπ. 119 - Jacoby). Το σπάνιο χάρισμα μερικών προσώπων, όπως ο Αντρέας Φραγκιάς και κάποιων έργων, όπως «Το Πλήθος». Το χάρισμα του Αντρέα Φραγκιά: οξυδέρκεια με σύνεση, προσανατολισμένη στο καλό (όχι το ίδιον καλό, αλλά κυρίως το αλλότριον).
Σπολλάτη, Εις πολλά έτη!




• Ο κ. Α. Παναγόπουλος είναι συγγραφέας και ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών.

Καθημερινή 1 Ιανουαρίου 2008