Η Μέλπω Αξιώτη, αυτό το ξερακιανό και σκαμμένο προσωπείο, πίσω από το οποίο κρυβόταν μια γενναία ψυχή και μια αγωνιώσα καρδιά, χανόταν πριν από τριάντα χρόνια στις 22 Μαΐου 1973. Με σύντροφο τη φτώχεια, που την απάλυναν οι φίλοι της, Νανά Καλλιανέση, Αντρέας Φραγκιάς και Γιάννης Ρίτσος, έπαψε να αναπνέει στον ρυθμό του κόσμου. Γόνος επώνυμης οικογένειας της Μυκόνου, είδε το φως στο κυκλαδίτικο νησί στις 15 Ιουλίου 1905. Την Αξιώτη τη διαβάζουμε μέσα από τα βιώματα του παιδιού και της έφηβης στο περιβάλλον των Κυκλάδων, από το οποίο ψυχολογικά δεν αποκόπηκε ποτέ. Η Αννα Ματθαίου και η Πόπη Πολέμη, μελετώντας τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας («Διαδρομές της Μέλπως Αξιώτη. 1947 - 1955», «Θεμέλιο», 1999), ανέσυραν ένα αυτοβιογραφικό κείμενο της Μέλπως Αξιώτη, χρονολογημένο το 1953. «Ο παππούς μου», γράφει, «μ' είχε μάθει ν' αγαπώ τον λαό (...). Είχε γράψει κι' ο ίδιος πολλά μυκονιάτικα διηγήματα γεμάτα αγάπη για τον φτωχό κόσμο κι' ήταν ο πρώτος που έκαμε γνωστή στην Ελλάδα τη ρούσσικη φιλολογία με μεταφράσεις στη δημοτική του Πούσκιν, Λέρμοντοφ, Τολστόι. Ο πατέρας μ' είχε μάθει ν' αγαπώ τη Ρωσία, όπου είχε γεννηθεί κι' ο ίδιος και μεγάλωσε. Τον αγαπούσα λοιπόν τον λαό, την αγαπούσα και τη Ρωσία, και σίγουρα οι δυο αγάπες μαζί μ' είχανε πάει εμένα πια ίσαμε το ΚΚΕ. Είχα δηλαδή κάμει νερά, είχα φύγει από την τάξη μου». Η Αξιώτη περνάει το 1936 στις τάξεις της Αριστεράς, περισσότερο από ιδιοσυγκρασία και λιγότερο από ιδεολογική προετοιμασία. Δυο χρόνια μετά εκδίδει το πρώτο της βιβλίο, «Δύσκολες νύχτες», ένα μυθιστόρημα μοντερνιστικό που η κυκλοφορία του συνέπεσε με την πρωτοπορία στα μητροπολτικά κέντρα. Από το ίδιο αυτοβιογραφικό κείμενο: «Η λογοκρισία τού Μεταξά έσβυσε φράσεις εδώ κι' εκεί, μ' όλο που ήταν γραμμένο για να μπορεί να περάσει. Ετυχε νά 'χει προκηρυχτεί τότε ένας διαγωνισμός για την καλύτερη γυναικεία πεζογραφία της χρονιάς, και το βιβλίο μου πήρε το βραβείο. Κριτική επιτροπή ήταν ο Καρθαίος, ο Αλκης Θρύλος, η Τατιάνα Σταύρου, ο Θεοτοκάς και ο Βενέζης. Κανείς δεν είχε ώς τότε ακούσει τ' όνομά μου μες στους φιλολογικούς κύκλους, κανείς δεν ήξερε τι καπνό φουμάρω (...). Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος έφτασε μάλιστα να γράψει πως ύστερα από 500 χρόνια οι "Δύσκολες νύχτες" θα παραμένουν ένα αξεπέραστο πρότυπο για την ελληνική λογοτεχνία». Το 1939, εκδίδει το πρώτο ποιητικό της βιβλίο, «Σύμπτωση», που θα επαινεθεί από ομοϊδεάτες και μη. Στα ποιήματά της κατεβαίνει στο ορυχείο της ντοπιολαλιάς και ανασύρει και το γεφυρώνει με τολμηρούς ρητορικούς τρόπους που την φέρνουν κοντά στον υπερρεαλισμό. Θα περάσουν αρκετά χρόνια, ώστε να επανέλθει με ποιήματα: «Κοντραμπάντο» (1959) και «Θαλασσινά» (1962). Εν τω μεταξύ, έχει έρθει σε επαφή με τους αθηναϊκούς λογοτεχνικούς κύκλους και έχει ενταχθεί στο ΕΑΜ. Από το 1947 ώς τον επαναπατρισμό της, τον Δεκέμβριο του 1964, έζησε σε Παρίσι, Δρέσδη, πρώην Ανατολικό Βερολίνο, Βαρσοβία, Βουλγαρία, όπου εργάστηκε υπέρ του οράματος με αριστερά χαρακτηριστικά. Από την εξορία στέλνει τα πονήματά της στην Επιτροπή Διαφώτισης της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, η οποία προσπαθεί να περάσει τον μαρξιστικό χαλινό στο πρωτοποριακό έργο της Αξιώτη. Τα διηγήματα «Σύντροφοι, καλημέρα!» (1953) θα περάσουν από σαράντα κύματα λογοκρισίας μέχρι να εκδοθούν. Αλλα βιβλία της, τα μυθιστορήματα «Θέλετε να χορέψομε Μαρία;» (1940), «Εικοστός αιώνας» (1946), τα διηγήματα «Το σπίτι μου» (1965), το αυτοβιογραφικό «Η Κάδμω» (1972), τα χρονικά «Απάντηση σε πέντε ερωτήματα», «Οι Ελληνίδες φρουροί της Ελλάδας», «Πρωτομαγιές 1886 - 1945» (1945), το δοκίμιο «Μια καταγραφή στην περιοχή της λογοτεχνίας» (1983). Μετέφρασε Γκόρκι, Τσέχοφ, Ραντιγκέ, Ιονέσκο κ.ά.
ΒΑΣΙΛΗΣ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 26/07/2003
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου