ΕΡΓΟΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ


Ο Αντρέας Φραγκιάς γεννήθηκε στην Αθήνα το 1921. Γονείς του ήταν ο Εμμανουήλ Φραγκιάς (1873-1930), δημόσιος υπάλληλος από την Ανώπολη Σφακίων, και η Αλεξάνδρα (1893-1981) από την Αθήνα. Φοίτησε στο πρακτικό τμήμα του Βαρβακείου Πρότυπου Λυκείου, στο ίδιο θρανίο με τον συγγραφέα Άρη Αλεξάνδρου με τον οποίο δέθηκε με θερμή φιλία Μαζί του και οι νεότεροι Αλέξανδρος Κοτζιάς , Τάκης Λαμπρίας, Τίτος Πατρίκιος και Γ. Π. Σαββίδης.[1] Στη διάρκεια των μαθητικών του χρόνων δημοσιεύει τέσσερα διηγήματα στο περιοδικό του σχολείου Μαθητική ζωή.

Το γράψιμο άρχισε για μένα σαν μια ανάγκη στα χρόνια του γυμνασίου. Ήμουν μαθητής του πρακτικού λυκείου του Βαρβακείου. Εκεί τυπώναμε ένα μαθητικό περιοδικό (Μαθητική Ζωή λεγόταν) όπου δημοσιεύτηκαν τέσσερα, αν θυμάμαι καλά, διηγήματά μου. Με αρχικά κάπως παραποιημένα - έτσι τουλάχιστον νόμιζα τότε.
Συμμαθητής, αγαπητός φίλος και ομότεχνος σε αυτόν το μαθητικό εκτροχιασμό ήταν ο Αρης Βασιλειάδης, ο μετέπειτα Άρης Αλεξάνδρου. Με τον Άρη την εποχή εκείνη είχαμε πολύ στενό δεσμό. Όχι μόνο για τις πρώιμες λογοτεχνικές ασχολίες, αλλά και για έναν πρόσθετο λόγο: την εποχή εκείνη ήταν ιδιαιτέρως βαριά η δικτατορία της 4ης Αυγούστου. Είχαμε λοιπόν μια κοινή εναντίωση προς όλο αυτό το κλίμα και ίσως τα γραψίματα εκείνης της εποχής να ήταν μια μετάπλαση της άρνησής μας για το πολιτικό κλίμα της εφηβείας μας.
Εδώ οφείλω να σημειώσω την ενθαρρυντική και την πολύ σημαντική βοήθεια που είχαμε τότε από τον Ευάγγελο Πανέτσο, εξαίρετο καθηγητή στα χρόνια εκείνα, που υπήρξε ένας ουσιαστικός δάσκαλος. Οφείλω επίσης να τονίσω τη σημασία που είχε για μένα η ενισχυτική βοήθεια του Γιάννη Ρίτσου, ο οποίος διάβασε και πρόσεξε τα γραπτά μου εκείνης της εποχής. [2]

Παράλληλα με το γράψιμο ασχολείται και με τη ζωγραφική. Αποφοίτησε το 1939. Η πρώτη του δημοσιογραφική δουλειά, το 1940, ήταν στο περιοδικό Παρασκήνια με συνεντεύξεις καλλιτεχνών. Από τις πρώτες μέρες της Κατοχής, έχοντας ήδη από το 1939 συνδεθεί με τη Φοιτητική Κομμουνιστική Οργάνωση, εντάχθηκε σε αντιστασιακή ομάδα μαζί με τους Άρη Αλεξάνδρου, Γεράσιμο Σταύρου, Χρήστο Θεοδωρόπουλο, Λεωνίδα Τζεφρώνη, Ιάσωνα Μολφέση, Άρη Βασιλειάδη κ. ά. Τότε άρχισε να εργάζεται στον παράνομο Τύπο. Στη συνέχεια φοίτησε στην Ανωτάτη Σχολή Οικονομικών και Εμπορικών Επιστημών (ΑΣΟΕΕ), αλλά δεν πήρε πτυχίο. Το 1942 δίνει εξετάσεις στην Ανωτάτη σχολή καλών τεχνών μαζί με τον φίλο του Άρη Αλεξάνδρου αλλά αποτυγχάνει.[3] Αρχίζει να γράφει ένα μυθιστόρημα, αλλά δεν το ολοκληρώνει. Στη συνέχεια γράφει δεύτερο μυθιστόρημα με τους ίδιους ήρωες το οποίο ολοκληρώνει, αλλά καταστρέφεται αργότερα λόγω των ανώμαλων καταστάσεων της εποχής.
Από το 1945 ως το 1947 δημοσιογραφεί στην εφημερίδα Ελεύθερη Eλλάδα, απογευματινή εφημερίδα του ΕΑΜ, κάνοντας οικονομικό ρεπορτάζ και το ρεπορτάζ του Υπουργείου ανεφοδιασμού:

Η δημοσιογραφία άρχισε για μένα μετά τον πόλεμο, το 1945, στην Ελεύθερη Ελλάδα, που τότε ήταν εφημερίδα του ΕΑΜ. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι η τοποθέτηση, η φυσική στάση ήταν αντίθετη στη δικτατορία της 4ης Αυγούστου, κάτι που συνεχίστηκε ως αντίσταση στα χρόνια της Κατοχής. Όχι σαν πάρεργο, αλλά σαν ουσιαστική και διαρκή καλλιέργεια και ενασχόληση με πράγματα που θεωρούσα ζωτικά. Ακολούθησα λοιπόν τη μοίρα των ανθρώπων που άρχισαν να νιώθουν τον εαυτό τους στα χρόνια της 4ης Αυγούστου και ανδρώθηκαν στην Αντίσταση. Νομίζω ότι δεν είναι προσωπική περίπτωση. Μια κίνηση και ροή ανθρώπων που είχαν αυτά τα βιώματα μπορούσαν να έχουν μια κοινή πορεία και μια κοινή μοίρα με τις περιπέτειες που ακολούθησαν με το τέλος του πολέμου. Τολμώ να πω ότι δεν έπραξα τίποτα περισσότερο ή λιγότερο από όλους τους άλλους.[4]

Ολοκληρώνει το τρίτο μυθιστόρημά του με τίτλο Επιστροφή ( ένα κεφάλαιο δημοσιεύεται το 1976).
Σε μια ομαδική σύλληψη πεντακοσίων ατόμων, τον Μάρτιο του 1947, συλλαμβάνεται και εξορίζεται στον Άγιο Κήρυκο Ικαρίας, βάσει ενός νόμου περί ληστείας που προέβλεπε ποινές για «τους «παρέχοντες άσυλο στους τροφοδότες των ληστών»:

Το πρώτο και κυρίαρχο αίσθημά μας ήταν η έκπληξη από την θερμή συμπεριφορά των Ικαριωτών. Μας υποδέχθηκαν απλά χωρίς επιφυλακτικότητα σαν να είμαστε δικοί τους. Στάθηκαν δίπλα μας σε μικρές και μεγάλες δυσκολίες, με συγκινητική οικειότητα και καλοσύνη.[5]

Ανάμεσα στους συνεξόριστους, και ο Δημήτρης Χατζής, με τον οποίο είχε συνεργαστεί στην Ελεύθερη Ελλάδα.
Απολύθηκε τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς με την «αποσυμφόρηση» των νησιών της κυβέρνησης Σοφούλη. Τα επόμενα δυο χρόνια είναι χωρίς σταθερή εργασία.
Τον Σεπτέμβριο του 1949 παρουσιάστηκε στην Κόρινθο για να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία. Εξαιτίας των κοινωνικών του φρονημάτων, τον Ιανουάριο του 1950 μεταφέρθηκε στη Μακρόνησο (Β' Τάγμα), όπου και παρέμεινε ως το 1952:

Η Μακρόνησος αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα τόπου συστηματικής ασκήσεως βίας και ομολογημένης επιδίωξης να σπάσουν οι αρμοί που αρθρώνουν τον χαρακτήρα, την συνείδηση, να εξευτελιστεί η αξιοπρέπεια, να αποσυντεθεί η ιδεολογική συγκρότηση, να διαλυθεί η ατομικότητα και να φτάσει στην εύπλαστη κατάσταση που επιθυμούσαν οι κρατούντες.[6]

Επιστρέφοντας από τη Μακρόνησο, άρχισε να εργάζεται σε διάφορες εφημερίδες: Εμπρός, Φιλελεύθερος, Ώρα, Αλλαγή, Αυγή και Ανεξάρτητος Τύπος. Στην τελευταία, για ένα περίπου εξάμηνο, έγραφε μαζί με τον Νίκο Βώκο την πολύ ενδιαφέρουσα δισέλιδη εβδομαδιαία «εφημερίδα» Η εφημερίς των αιώνων. Παγκόσμια Επιθεώρησις Ιστορίας και Πολιτισμού, όπου σχολίαζε με τη μορφή σύγχρονου ρεπορτάζ τα μεγάλα γεγονότα της ιστορίας.
Παράλληλα με τη δημοσιογραφική βιοποριστική δουλειά του και την ερασιτεχνική του αγάπη, τη ζωγραφική, συνθέτει τα μυθιστορήματά του. Όλα του τα έργα γράφτηκαν αρκετά χρόνια πριν από τη δημοσίευση τους· η καθυστέρηση οφείλεται στις δύσκολες συνθήκες της εποχής, αλλά και σε έντονη αυτοκριτική διάθεση. Για την ίδια αιτία, πιστεύεται, ότι αρκετά άλλα κείμενα του δεν έχουν δει το φως της δημοσιότητας, παρά μόνο αποσπασματικά. Το πρώτο του μυθιστόρημα Άνθρωποι και σπίτια εκδόθηκε το 1955. Το1962 εκδόθηκε Η Καγκελόπορτα. Το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς παίχτηκε στην Αθήνα το θεατρικό έργο Πέντε στρέμματα παράδεισος, που έγραψε σε συνεργασία με τον Γεράσιμο Σταύρου.
Στις αρχές της δεκαετίας του ’60 συνεργάζεται με το περιοδικό Εικόνες και την εφημερίδα Μεσημβρινή. Το 1964 ταξίδεψε στην Ουγγαρία με την ευκαιρία της μετάφρασης εκεί του Άνθρωποι και σπίτια. [βλ. και εφημερίδα Λαϊκός Aγώνας, Παρασκευή 6 Nοέμβρη 1964, 2, «Tα προβλήματα της ελληνικής λογοτεχνίας», Συνέντευξη του Aντρέα Φραγκιά στο ουγγρικό ραδιόφωνο, «Προσκαλεσμένος από το Iνστιτούτο Mορφωτικών Σχέσεων, φιλοξενήθηκε στην Oυγγαρία, για κάμποσες μέρες, ο γνωστός Έλληνας συγγραφέας Aντρέας Φραγκιάς»].
Κατόπιν επισκέφτηκε τη Ρουμανία και τη Σοβιετική Ένωση (6 έως 20 Νοεμβρίου Μόσχα, Τασκένδη).
Στην ΕΣΣΔ έφθασε μετά από την παραμονή του στην Ουγγαρία, στο πλαίσιο περιοδείας του στις ανατολικές χώρες, για να γνωριστεί από κοντά με τη ζωή των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων, με σκοπό να συγκεντρώσει υλικό για ένα βιβλίο που σχεδίαζε να γράψει. Στη Μόσχα επισκέφτηκε διανοούμενους πολιτικούς πρόσφυγες, όπως οι Αλεξανδρόπουλος, Πουλιανός, Ανταίος, Κατσούρας, Ζορμπαλάς, Σπάθης, κ.α.[Δημήτρης Α. Γιαλαμάς Ταξίδια Ελλήνων λογοτεχνών στην ΕΣΣΔ (1957-1970) (με βάση ανέκδοτο υλικό από το Ρωσικό Κρατικό Λογοτεχνικό Αρχείο)].
Ένα εκτενές ρεπορτάζ που ετοίμασε από το ταξίδι αυτό παραμένει (εκτός από ένα πολύ μικρό μέρος του, που δημοσιεύτηκε το 1981 στο Αντί με τίτλο « Με δεμένες βαλίτσες») ανέκδοτο.
Το 1967 το τρίτο του μυθιστόρημα, ο Λοιμός, ήταν έτοιμο να εκδοθεί σε μια πρώτη μορφή με τίτλο «Τα ζώα » και υπότιτλο «Σημειώσεις φυσικής ιστορίας» από τον εκδοτικό οίκο «Θεμέλιο». Μετά την 21η Απριλίου, όμως, το τυπογραφείο καταστράφηκε και μαζί το βιβλίο. Ο ίδιος ο συγγραφέας σε συνομιλία που είχαμε μου είπε ότι το βιβλίο καταστράφηκε από τους χουντικούς όταν μπήκαν στο τυπογραφείο και κατέστρεψαν το μάρμαρο πάνω στο οποίο ήταν έτοιμο για να τυπωθεί. Τα τυπογραφικά δοκίμια τα είχε πετάξει στον κάδο απορριμμάτων έξω από το σπίτι του. Λόγω όμως του πραξικοπήματος δεν πέρασε το απορριμματοφόρο και έτσι σώθηκε το βιβλίο. Τελικά, κυκλοφόρησε με αρκετές αλλαγές το 1972. Τον Μάιο-Οκτώβριο προσπαθεί για μόνιμη εγκατάσταση στο Παρίσι μαζί με την οικογένειά του (τη γυναίκα του Κούλα και τις δυο του κόρες ). Επιστρέφει στην Ελλάδα. Εργάζεται στην εγκυκλοπαίδεια Δομή και μεταφράζει.
Το 1971 κυκλοφορεί στο Παρίσι η Καγκελόπορτα σε γαλλική μετάφραση της Nicole Zurich, (La grille, «Gallimard»).Αρνείται να παραλάβει το αμερικανικό βραβείο του ιδρύματος Φορντ.
Το 1972 εκδίδεται ο Λοιμός με αρκετές αλλαγές. Ένα απόσπασμα δημοσιεύεται στο πρώτο τεύχος του περιοδικού Αντί, του οποίου η έκδοση διακόπτεται από τη χούντα.
Το 1974 με τη μεταπολίτευση αρχίζει να δημοσιογραφεί στην Καθημερινή, απ' όπου παραιτείται μόλις ο Κοσκωτάς αναλαμβάνει την εφημερίδα.
Το 1975 συμμετέχει στον «Ελληνικό μήνα» του Λονδίνου. Απόσπασμα από ανέκδοτο μυθιστόρημά του (Εκείνος που έλειπε) δημοσιεύεται στο περιοδικό Ηριδανός, τεύχος 1/13, Αύγουστος-Σεπτέμβριος.
Το 1976 ως απεσταλμένος της Καθημερινής κάνει ένα σύντομο ταξίδι στην Αυστραλία. Αργότερα ταξιδεύει στην Ανατολική Γερμανία. Γυρίζεται η ταινία Happy Day του Παντελή Βούλγαρη, βασισμένη στο Λοιμό. Απόσπασμα από ανέκδοτο μυθιστόρημά του (Επιστροφή) δημοσιεύεται στην Ελληνική πεζογραφία, 1976, «Ερμείας».
Το 1977 κυκλοφορεί η Καγκελόπορτα στην Ουγγαρία μεταφρασμένη από τη Βαγγελιώ Τσαρουχά και τον Kaiman Szabó. Κεφάλαιο από ανέκδοτο μυθιστόρημά του (Ως τη γέφυρα) δημοσιεύεται σε έκδοση των μαθητών του ΚΕ' Λυκείου Αρρένων Αθηνών.
Το 1978 η Καγκελόπορτα γυρίζεται ταινία από τον Δημήτρη Μακρή. Κυκλοφορεί στο Παρίσι ο Λοιμός σε γαλλική μετάφραση του Jacques Lacarrière. Σεπτέμβριος; συζήτηση με τον Δημ. Μαρωνίτη και τον Αλ. Αργυρίου στα γραφεία της εφημερίδας Αυγή για τον Α. Αλεξάνδρου με αφορμή τον πρόσφατο θάνατό του.
Το 1979 αρχίζει σποραδική συνεργασία με το περιοδικό Αντί. Το Νοέμβριο του 1980 ταξιδεύει στην Κύπρο, όπου δίνει διάλεξη [1 Νοεμβρίου ] στο Ελληνικό πολιτιστικό κέντρο Λευκωσίας με θέμα «Ιστορία και επικαιρότητα στο μυθιστόρημα».
Το 1981-1982 είναι μέλος της Επιτροπής Κρατικών βραβείων.
Το 1985 εκδίδεται ο πρώτος τόμος του μυθιστορήματος του Το πλήθος (ο δεύτερος τόμος εκδίδεται το 1986).
Το 1987 παίρνει το Α' Κρατικό Βραβείο για το Πλήθος.
Στη δεκαετία του '90 δημοσιεύει εκτενή άρθρα για τη Μικρασιατική Καταστροφή και την κατάσταση στα Βαλκάνια στην εφημερίδα τα Νέα.
Το 1994 για πρώτη φορά, το λογοτεχνικό περιοδικό της Πάτρας Eλίτροχος αφιερώνει το τεύχος του στο έργο του (τεύχος 2, Απρίλιος -Ιούνιος). Με την ευκαιρία των πενήντα χρόνων από την έκδοση του πρώτου μυθιστορήματός του οργανώνονται μια σειρά από εκδηλώσεις για το έργο του: στην Πάτρα από το λογοτεχνικό περιοδικό Ελίτροχος, στις 21 Μαρτίου, με ομιλητές τους Γιώργη Γιατρομανωλάκη και Τάκη Καρβέλη και με την παρουσία του ίδιου του συγγραφέα, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών τον Απρίλιο με ομιλητή τον Γιώργη Γιατρομανωλάκη και στο Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν στις 24 Νοεμβρίου με ομιλητές τους Αλέξανδρο Αργυρίου, Γιώργη Γιατρομανωλάκη, Σπύρο Πλασκοβίτη και Στέφανο Τασσόπουλο.
Το 1997 κεφάλαιο από ανέκδοτο μυθιστόρημα του δημοσιεύεται στο περιοδικό Θέματα Λογοτεχνίας (τεύχος 4).
Το 2000 τιμάται με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο της δημιουργίας του. Αφιέρωμα του περιοδικού Αντί στο έργο του (τεύχος 714,26 Μαΐου).
Στις 6 Ιανουαρίου του 2002 πεθαίνει ύστερα από μακρόχρονη ασθένεια σε ηλικία 81 χρονών. Τον Φεβρουάριο του 2002, ένα μήνα μετά τον θάνατό του, το περιοδικό Διαβάζω αφιερώνει το τεύχος του στο έργο του ( τεύχος 426, Φεβρουάριος 2002 ).
Το 2004 το περιοδικό Κ αφιερώνει το τέταρτο τεύχος του στο έργο του (τεύχος 4, Μάρτιος).

____________________
Το εργοβιογραφικό στηρίζεται στην εργοβιογραφία που δημοσίευσε η Ερη Σταυροπούλου στο περιοδικό Αντί και σε δική μου έρευνα.(Γιάννης Η.Παππάς)

Σημειώσεις

[1] Αλ.Αργυρίου Σημεία αναφοράς της πεζογραφίας του Α.Φραγκιά, Πολίτης τχ. Σελ.49
[2] Ένα βιβλίο είναι ένα απλωμένο χέρι προς χαιρετισμό, Μονόλογος του Αντρέα Φραγκιά, πρόλογος Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, επιμέλεια Μισέλ Φάις, εκδ.Πόλις , Αθήνα 2001, σσ. 44-45.
[3] Δ.Ραυτόπουλος Αρης Αλεξάνδρου ο εξοριστος σελ 95
[4] Ό.π., σελ.47.
[5] Συνέντευξη στο Δέντρο, χρόνος 10ος , τόμ. Δ., τχ. 37-38, Μάρτιος-Απρίλιος 1988 «Αφιέρωμα: Κείμενα της εξορίας», σσ. 36-40.
[6] Ό.π., σσ. 36-40.