Ο αναστοχαστικός μονόλογος του Ανδρέα Φραγκιά
Ένα βιβλίο είναι ένα απλωμένο χέρι προς χαιρετισμό. Μονόλογος του Αντρέα Φραγκιά (πρόλογος Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, επιμέλεια Μισέλ Φάις), Πόλις, Αθήνα, 2001, σ. 54.
"Η γέννηση του αναγνώστη πρέπει να εξαγορασθεί με τον θάνατο του Συγγραφέα". Η νεκρομαντεία του Ρολάν Μπαρτ στο περίφημο δοκίμιό του "Ο θάνατος του Συγγραφέα" (1968) φαίνεται πως ήταν ένα από τα μεγάλα στοιχήματα που έχασε ο γαλλικός δομισμός και ο συναφής θεωρητικός λόγος. Ο συγγραφέας όχι μόνο δεν πέθανε αλλά θα έλεγε κανείς ότι "ζει και βασιλεύει" στην εκδοτική παραγωγή των τελευταίων χρόνων. Βιογραφίες, αυτοβιογραφίες, επιστολογραφίες, ημερολόγια, μαρτυρίες, συνεντεύξεις, αφιερώματα, ένα ποικίλο ειδολογικά ρεπερτόριο κειμένων και εκδηλώσεων που διεκδικούν την αναγνωστική ανταπόκριση επιβεβαιώνει πως ο συγγραφέας (με μικρό ή κεφαλαίο σίγμα) παραμένει τελικά στο επίκεντρο του κοινωνικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος. Το γεγονός είναι κατανοητό~ δεν είναι μόνο ο "μύθος" της καλλιτεχνικής δημιουργίας που το επιτρέπει αλλά είναι κυρίως η ίδια η πολύπλοκη λειτουργία του λογοτεχνικού έργου που το επιβάλλει. Προϊόν αυτών των αναζητήσεων είναι και η καλαίσθητη έκδοση των εκδόσεων Πόλις Ένα βιβλίο είναι ένα απλωμένο χέρι προς χαιρετισμό. Μονόλογος του Αντρέα Φραγκιά, με πρόλογο του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου και επιμέλεια του Μισέλ Φάις. Η συνομιλία του Φάις με τον Φραγκιά χρονολογείται από το 1992 και αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας που κυκλοφόρησε σε δίσκους ακτίνας και στεγάστηκε κάτω από τον τίτλο Φωνές της Γραφής. 32 συγγραφείς αυτοβιογραφούνται. Αποσπάσματα από ανέκδοτες ηχογραφημένες συνεντεύξεις, Υπουργείο Πολιτισμού και Στέγη Καλών Τεχνών και Γραμμάτων, 1998. Ωστόσο, η εκδοτική αυτονόμηση της συνομιλίας του Φάις με τον Φραγκιά, καθώς και η ενίσχυση του βιβλίου με τον χρηστικό αλλά ουσιώδη πρόλογο του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου για το πεζογραφικό έργο του Φραγκιά, δίνει στο όλο εγχείρημα μια νέα διάσταση: το καθιστά πολύτιμη μαρτυρία για το συγγραφικό ήθος του πρόσφατα θανόντος λογοτέχνη. Η απώλεια του Φραγκιά δίνει την αφορμή για να ξανασκεφτούμε το σημαντικό του έργο (Άνθρωποι και σπίτια 1955, Η Καγκελόπορτα 1962, Λοιμός 1972, Το πλήθος 1985) έχοντας πλέον αποκτήσει ένα σημαντικό εργαλείο για την αφηγηματική του τέχνη και την πολιτική του ηθική. Η σκηνοθεσία της αφήγησης μετατρέπει το διάλογο σε μονόλογο~ ο Φάις αποσύρεται διακριτικά για να ακουστεί αποκλειστικά η φωνή του συγγραφέα, αλλά και για να δώσει στον προφορικό λόγο την εγκυρότητα ενός γραπτού τεκμηρίου. Σε μια εποχή που καλλιεργεί φετιχιστικά τον "αυθόρμητο διάλογο", ο χαμηλόφωνος αυτός μονόλογος κρατάει την απόσταση που χρειάζεται τόσο από τις ναρκισσιστικές "συνεντεύξεις" με τους συγγραφείς όσο και από τα λόγια τεχνάσματα της (αυτο)βιογραφίας τους. Με αυτές τις προϋποθέσεις ξεκινά ο Φραγκιάς το μονόλογό του και το αποτέλεσμα, στην τελική του κειμενική μορφή, είναι ένα σπάνιο δείγμα στοχαστικής πεζογραφίας, με πλήρη επίγνωση των ορίων της αυτο-αναφοράς. "Στη δυσκολία να μιλήσει κανείς για τα προσωπικά του, γι' αυτά που έχει γράψει, ενυπάρχει ένας ουσιαστικός φραγμός. Νομίζω ότι η ουσιαστικότερη βιογραφία απαρτίζεται από όσα δεν μπόρεσε να γράψει, να φτιάξει ή να βιώσει. Έτσι το αρνητικό, ας πούμε, είδωλο μιας βιογραφίας θα έδειχνε περισσότερο ουσιαστικά πράγματα" (σ. 32). Μονόλογος όμως σημαίνει και κάτι άλλο: μια πράξη αναστοχασμού πάνω στον εαυτό και στο έργο, στην τέχνη και στην τεχνική, στο παρόν και στο παρελθόν, στο άτομο και στην κοινωνία. "Κάθε γράψιμο εμπεριέχει μια συνομιλία" λέει ο Φραγκιάς, διευκρινίζοντας αμέσως πως πρόκειται για συνομιλία διπλή, με τον εαυτό και με τον αναγνώστη. Τοποθετώντας τη γραφή σε αυτή τη διαλογική προοπτική, ο συγγραφέας επιστρέφει στην εργο-βιογραφία του για να εξετάσει κρίσιμα ζητήματα, όπως η σχέση "του βιωμένου με το επινοημένο" και το πρόβλημα της ρεαλιστικής αναπαράστασης (ας θυμηθούμε εδώ την οριακότητα του "Λοιμού" και τη σχέση του με τον εφιάλτη της Μακρονήσου), η διαδικασία της γραφής, η μυθοπλασία ως τρόπος θέασης της συνολικής πραγματικότητας μιας κοινωνίας, τα χρόνια της Αντίστασης, της κατοχής και του εμφυλίου, οι διασταυρώσεις με πρόσωπα όπως ο Αρης Αλεξάνδρου, ο Ευάγγελος Πανέτσος, ο Γιάννης Ρίτσος, και ο Τάσος Χαΐνογλου, η θητεία στην Ελεύθερη Ελλάδα, η πολιτική και ο σοσιαλισμός, η σχέση δημοσιογραφίας και λογοτεχνίας, η παραγωγή και η κατανάλωση των λογοτεχνικών προϊόντων μέσα στη σύγχρονη μαζική κουλτούρα, ο ρόλος του κριτικού και ο ρόλος του αναγνώστη. Ο λόγος του Φραγκιά είναι ένας λόγος λιτός, που συνδυάζει τη βιωμένη εμπειρία με τον θεωρητικό στοχασμό. Εξομολογητική στην αφετηρία της και δοκιμιακή στην αποκρυστάλλωσή της, η φωνή του καταφέρνει να μετατρέψει το αυτο-σχόλιο σε μια γνωστική μέθοδο, η οποία μας εισάγει στο χώρο που επωάζονται οι ιδέες, οι λέξεις, οι στάσεις και οι συμπεριφορές, που διαμορφώνουν την υποκειμενικότητα του συγγραφέα. Ένα βιβλίο χρήσιμο για τον εξειδικευμένο ερευνητή αλλά και για τον απλό αναγνώστη που επιθυμεί να συνεχίσει το διάλογο με έναν κορυφαίο συγγραφέα της μεταπολεμικής πεζογραφίας. Θα ήταν ευχής έργο οι εκδόσεις Πόλις να εγκαινίαζαν μια χρηστική εκδοτική σειρά με ανάλογη θεματική, μακριά από τους επικήδειους της θεωρίας και τους πανηγυρικούς της αγοράς.
Αυγή 27/9/2002
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου